Sa oslobođenjem 6. aprila 1945. Sarajevo ponovo dobija status glavnog grada BiH kao jedne od šest ravnopravnih federalnih jedinica u okviru Demokratske Federativne Jugoslavije. Samo 20 dana poslije oslobođenja, u Sarajevu se 26. aprila sastao ZAVNOBiH na svoje treće zasjedanje, na kojem je prerastao u Narodnu skupštinu BiH. Od tada počinje ubrzani privredni, demografski i urbani razvoj Sarajeva.

Prema prvom poslijeratnom popisu izvršenom 1948. godine na užem gradskom području Sarajeva, koje se tada sastojalo od općina Centar, Novo Sarajevo i Ilidža, živjelo je 111.087 stanovnika. Otvaranje novih industrijskih pogona i drugih privrednih kapaciteta i otvaranje različitih obrazovnih, naučnih i kulturnih institucija dovodi do stalnog porasta stanovništva Sarajeva i njegovog prostornog širenja daleko preko starih gradskih međa i maltarnica. Tako je 1971. godine grad već brojao 359.448 stanovnika, a deset godina kasnije 448.519 žitelja. Aprila 1991. u Sarajevu je živjelo 527.049 stanovnika. Od toga je na užem gradskom području (Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo, Novi Grad i Ilidža) živjelo 429.672, a na širem području grada (Pale, Vogošća, Ilijaš, Hadžići i Trnovo) preostalih 97.377 stanovnika. U nacionalnoj strukturi stanovništva Sarajeva bilo je 1991. godine 34.873 (6,62%) Hrvata, 259.470 (49,23%) Muslimana (Bošnjaka), 157.143 (29,82%) Srba, 56.460 (10,71%) Jugoslavena i 19.093% (3,62%) ostalih.

Prve poslijeratne godine u Sarajevu su obilježene ubrzanom rekonstrukcijom i opravkom razorenih ulica i zgrada, te izgradnjom malih i jeftinih stanova sa neophodnom urbanom infrastrukturom. Mnogi objekti posebno stambene zgrade podizane su dobrovoljnim radom sarajevskih građana.

Poseban je slučaj Baščaršije koja je u poslijeratnim godinama imala burnu sudbinu. Odmah po oslobodenju Gradski narodni odbor je donio odluku da se čaršija postepeno ruši, sa obrazloženjem da je “stara ekonomska nit prekinuta”, te da takav zanatski i trgovački centar nema mjesta u modernom gradu i njegovom budućem razvoju. Odatle su u prvim poslijeratnim godinama neki njeni dijelovi naprečac porušeni. Čaršija je logikom svakodnevnog ekonomskog života preživjela taj prvi udarac i uspjela se održati. Tek nakon duže od dvije decenije sagledana je uloga stare čaršije u životu modernog grada, pa je početkom sedamdesetih godina usvojen plan njene sanacije, obnove i revitalizacije, kao jedan od najambicioznijih arhitektonskih i urbanističkih poduhvata u Sarajevu.

Tokom prvih poratnih godina usvojen je privremeni regulacioni plan, kojim je grad u samom svom centru dobio značajnu urbanističku dijagonalu u osi novopodignute željezničke stanice. Stanica je, slično nekim drngim javnim objektima podizanim u to vrijeme, izgrađena u tadašnjem vladajućem stilu monumentalnog socijalističkog realizma. Sticajem političkih okolnosti taj je stil već krajem četrdesetih i početkom pedesetih godina napušten u korist funkcionalizma, vraćanjem kontinuitetu Moderne koji je ratom bio prekinut. Taj je povratak najjasnije izražen u stambenom kompleksu na Džidžikovcu, koji je podignut 1949. prema projektu braće Kadić. Neki su arhitekti predvodeni profesorom Jurajom Neidhartom nastojali, kada je to bilo moguće, revitalizirati tradicionalnu bosansku arhitekturu i bosansko građevinsko naslijede. Od kraja šezdesetih i tokom sedamdesetih i osamdesetih godina u arhitekturi grada je ipak preovladao pluralistički pristup i paviljonski način gradnje, posebno kod stambenih objekata. Kod javnih građevina vidljivi su uticaji različitih savremenih arhitektonskih stilova i pravaca. U projektiranju ovih objekata ogledao se veći broj arhitekata, među kojima su Živorad Janković, Halid Muhasilović, Esad Daidžić, Vladimir Dobrović, Muhamed Jašarević, Ivan Strauss, Bogdan Kurpijel, Zdravko Likić, Srbislav Stojanović, Šaćir Omerović, Alija Serdarević, Sead Arnautović, Milan Medić, Ahmed Kapidžić, Kenan Šehović, Mladen Gvozden, Namik Muftić, Lidumil Alikalfić, Dušan Ðapo, Osman Morankić, Safet Gališić i dr.

U međuvremenu je 1964. usvojen Generalni plan razvoja grada kojim je počelo njegovo rapidno širenje niz Sarajevsko polje, pravcem istok-zapad jugozapad prema Ilidži. Od početka šezdesetih godina je na potezu od Katedrale i Drvenije do Nedžarića, s obje strane Miljacke podignuto više poslovnih, administrativnih, kulturnih, školskih i stambenih objekata, kao što su zgrada “Jugobanke” (1959.), zatim Socijalno (1960.), “Energoinvest” (1962., danas UPI), “Unioninvest” (1963), Muzej revolucije (1966.), kompleks Filozofskog i Prirodno-matematskog fakulteta, KSC Skenderija (1968), Studentski dom Nedžarići (1971.), zgrada Radio-televizije (1972.), Hotel “Bristol” (1973.), Državna (bivša Vojna) bolnica (1976-79.), Porodilište (1977.), Stambeno naselje Alipašino polje (1974-79.), Tržni centar “Hepok” (1978.), zgrada bivšeg Republičkog izvršnog vijeća (vlada) i Republička skupština (1974-1982)., Elektroprivreda (1978.), “Energoinvest” (1982) itd. Najveći napor na građevinskom polju dostignut je u predolimpijskim godinama. U to je vrijeme izgrađena i rekonstruirana većina sportskih i turističkih kapaciteta, kao što su drugi paviljon Studentskog doma Nedžarići, zgrada “Oslobođenja”, Zetra, Sportska dvorana Mojmilo, Stambeno naselje “Ciglane” itd.

Sarajevo se ustvari nekontrolirano širilo uništavanjem starog i intenzivnom gradnjom novog grada, bez jasnog arhitektonskog i urbanističkog koncepta i uz odsustvo određene ekološke svijesti i politike. Tako je u Sarajevskom polju nastala jedna urbana gomila od betona, aluminijuma i stakla. Cijela ta izgradnja predstavlja, posebno sa stanovišta ekologije i otkriva “žalosno nepoznavanje svih imperativa kulture”. To se posebno vidjelo tokom godina agresije i opsade Sarajeva.

Podijeli: